27 Haziran 2011 Pazartesi

Kumsalda cocuklarla yapilabilecek doga gozlemleri

Merakli ve yiyecek arayan martilarin ayak izleri!

Deniz kenarinda gozlemnelebilecek deniz canlilari ve bitkileri gercek bir hazine sunuyor bize. Kumun uzerindeki izlerin hangi hayvana ait oldugu oyunu saatler surecek kesif gezilerine donusecektir. Izler martilara, kopeklere yada insanlara ait olabilir bunun disina gecenleri beraber tanimaya calisalim. Merakli kasiflerin sorulari yanitlayabilmeniz icin bir rehber olmasi amaciyla hazirlamaya calistim. Eksiklerini beraber tamamlayabiliriz.  Yaz boyu yapacaginiz gozlemleri bizimle paylasirsaniz seviniriz.

Hemen her yerde karsiniza cikacak bu iz aslinda deniz solucani/arenicola marina 'ya ait. Ictigi suyun icindeki alglari suzdukten sonra kalani sindirim sisteminden cikartarak bu izi olusturur. Kuslarin cok sevdigi bir besindir. Balikcilar balik tutmak icin faydalanir.

Kumda tekli yada cifli delikler goreceksiniz. Tekli delikler venus verrucosa/ kidonya, sigilli kum midyesine aittir. Deligi biraz kazarsaniz 5/10 cm arasi kabukluya rastlama ihtimaliniz yuksek. Kendini gomdukten sonra biraz su fiskirtigindan kumda delik izi kalir. Iki delik ise ya beyaz kum midyesi /cerastoderma edule yada sulunez/ solen marginatus'a aittir. Bu turler Turkiye yumuscakcalar tur listesinde yer almaktadir.



Kumda yetisen bitkiler;
Biraz sansliysaniz yenilebilen salivorne bulmaniz icten bile degil ozellikle Ege Denizi civarindaysaniz!
deniz borulcesi /salicorne
 Bir diger kosede bu sukkulnetler siz gulumsuyor olacaktir.

Bulundugu yerin ozelliklerine gore rengi mavimis de olabilen kaya korugunu bilenler lezzetli bir yemege donusturebiliyor biz simdilik gozlemle yetinelim.

Kaya korugu /

Cicekleri sari ve minik oluyor, tomurcuklari asagidaki fotograftaki gibi,
crithmum maritimum/kaya korugu


Cakir dikeni / eryngium maritimum nesli tukenmekte oldugundan koruma altindadir




Kumsalda yosunlarla karsilacacaksiniz. Bazi yosunlar yenilebildigi gibi bazi yosunlar bebek mamasinda, biskuviye cok genis yelpazede kullanim alani buluyor. Hazir yiyecek endustrisinin pek sevdigi yosunlar bir zamanlar bahcede gubre olarak kullanilirmis, yasadigim yerde bu gelenek devam ettiriliyor ozellikle patatese degisik ve guzel bir tat veriyor. Yosunlar icerdigi jelatinimsi madde ile tatlilarda kullaniliyor. Hazir yiyeceklerin etiketlerinde Carraghenanes E 407'e rastlarsaniz acilimi yosun. Dondurma, pastane urunlerinde, sekerleme yapiminda, sutlu tatlilarda, recellerde, keklerde, meyve sularinda, bira ve sutlu cikolatada yada etlere koruyucu madde olarak eklenen yine bizim yosunlar.
laminaria saccharina seker tadi icerir ve yuksek besin degeri nedeniyle yenebilir.





laminaria digitata uzun bir govde uzerinde yer alan buyuk sacakli bir yosun turudur



fucus vesiculosus uzun sure kuru kalmaya dayanamaz


yine laminaria digitata



 Deniz hayvanlari;


 Kahverengi, kirmizi arasi Anemonlar kayalara yapisiktir. Deniz cekildiginde ortaya cikarlar. Dokundugunuzdaki duyargalarini/tentakullerini iceri cekerler. Bazi turleri alergiye yol acabileceginden ciplak elle dokunulmasi onerilmez.  Buyuleyici bir oyun olacaginia suphe yok.



 Yengecler ayni diger kabuklular gibi hava almak icin suya ihtiyac duyar. yengecler karada uzun sure kalamaz Mermer gorunuslu Akdeniz yengeci ( Pachygraptus maarmoratus) hava labilmek icin kendine su rezervi yaprak karaya cikar. Arada sudan havasini alir. Bunu yanimizda bir sise hava tasimaya benzetebiliriz.

 Kumsalda ozellikle deniz cekildikten sonra bir suru bos yengec kabugu bulacaksiniz. Yengecler buyudukce kabuk degistirirler kullanmadiklari kabuklari bulduklariniz. Yengec arama calismasi ozellikle taslik alanlarda bir baska oyu,  genellikle kocaman kayalarin kenarina saklanmis yengecler bulmaniz mumkun. Mumkunse dokunmadan uzaktan bakmak yada yavasca fotograftaki gibi tutarak zarar vermeden incelemek mumkun. Buyuk yengecler kiskaclarinin buyukluge ragmen onlari pek kullanamazlar kucuk ozellikle Akdeniz yengecleri minik kiskanclari ile can yakabilir. Deniz kenarinda gozlem yaparken kural oldugu gibi birakmak olmali, altina bakmak icin kaldirdiginiz bir kayayi yine ayni sekilde yerine koymaniz verebileceginiz muhtemel zararlari onler.

 Aslinda bir cok deniz kabuklusu suda hareket halinde ancak sular cekildiginde kendini bir kayaya sabitliyor. Bu bir korunma mekanizmasi kurumasini ve bogulmasini onluyor. Bildigimiz midyeler surekli sabitler sular cekilince kabuklarini kapatarak kendini koruyor. Deniz salyangollari, cin sapkalari hareket halinde. Sular cekilince deniz salyangozu kabugunun agiz kismini siyah bir parca ile ortuyor. Cin sapkalari en yakin kayaya bagliyor kendini. Yapisacak kaya bulamayanlar kendini kuma gomuyor. Eger canli bir deniz kabuklusu bulursaniz kumda hareketini izleyin. Kendini kuma gomusune inanamayacaksiniz.
deniz salyangozlari littorina littoralis



Akavides'ler


Deniz kulagi /haliotis

Dokundugunuzda kayalara daha da yapisan Cinli sapkalari/ patella vulgata

 Deniz analari zehirli olabileceginden dokunulmasi onerilmez.

 Kuslar;




Ozellikle deniz cekilmesinin hatiri sayilir oldugu yerlerde deniz cekildikten sonra kuslar ziyafete gelirler. Yengecler, balik yavrulari, kabuklular yiyecek seperine doldurulur.



Sansliysaniz bir kus surusu gecer, basiniz doner... Onlarida baska bir posta birakalim:) Beklerken Tubitak Doga serisi Kus gozlem harika bir gozlem basvuru kitabi.











20 Haziran 2011 Pazartesi

Semizotu mevsimi

Yaşlı mı yaşlı. Kemik erimesinden mi, hayatı boyunca çok fazla çalışmış, çok yorulmuş, dünyanın yükünü taşımış olmasından mı bilinmez, sırtı iyice eğrilmiş. Zaten kısa olan boyu iyice kısalmış. Gözlerinde eski bir gözlük. Kırılan sapını bantla yapıştırmış. Belli ki yorgun. Yine de her gün yaz boyunca kaldığımız tatil kasabasının ana caddesini kesen sokaklardan birinde (hangi taraf gölgeyse) durur, el arabası içinde getirdiği semizotlarını satar. Yanında bazen bir kaç demet sarımsak olur. Bir kaç tane de yoğurt kabına diktiği fesleğen veya bahçesindeki çiçeklerden kırıp da toprağa batırdığı dal. Bazen yanından geçerken uyuyor olduğunu görürüm. Ses etmem. Beni görürse seslenir, “semizotu almayacan mı?” Kendine has bir bağlama şekli vardır yemenisini. Sırtında iyice eprimiş, rengi güneşten solmuş ferecesi. Kuzey Ege’nin köylerinde kadınlar “ferece” dedikleri siyah pardesüleri giyerler. Hem güneşten korur onları, hem de sırtlarında bir şeyler taşımaları gerektiğinde doldurup çuval gibi taşıyıverirler iki tarafından tutup. Her seferinde “bahçede de var,” der almam. Semizotu dediğin ne arsız şeydir. Her bahçede, her tarlada biter. İstenmez, yolunur, atılır ya o ısrarla yine gelir bahçenize. Bazen kendi halindeki yaşlı kadınları onlara benzetirim. Yaşama tutunmanın bir yolunu ararlar. Bir kaç demet semizotu, bahçeden yolunmuş biraz çiçek, bir kök fesleğenle o günkü tayınlarını çıkarmaya çalışırlar, ki yaşamayı sürdürebilsinler.

SEMİZOTU (Portulaca oleracea L.), Pürpürüm (Divriği), Pipirim (Adıyaman), Temizlik (Osmaniye), Temizlikotu (Ankara), Soğukluk (Adana, Antakya), Zolaita (Rize), Canotu (Kıbrıs), Bostan güzeli (Ladik-Konya), Cibille, Elmelik, Perper, Tökmekan, Pirpir, Perper (Arapkir-Malatya), Perpertiken, Töömeken (Alanya)
Kaynak: Mutfaktaki Yaban, YKY, 2011 (Yeni, ufak format basım!)

13 Haziran 2011 Pazartesi

Doğanın güzellerinden: Kapari

Bu fotoğrafı Bozcaada'da çekmiştim. Bu güzel tomurcuğu gördüğüme mutlu olduğum bir anda. Ayvalık'ta, Çıralı'da, Kaş'ta... Daha nice yerde karşıma çıkan kapari bitkisi oldum olası sevindirmiştir beni. Önceki yıllarda toplayıp turşusunu hazırladığım bile olmuştu ya son yıllarda böyle bir şansım olamadı, ne yazık ki. Belki yine bir gün...
*
Aşağıdaki satırlar Mutfaktaki Yaban'dan (YKY, 2011, Yeni Basım). Belki kapari ile aranızı yapar, çöpünüzü çatar diye:
"Akdeniz ikliminin baskın olduğu her yerde yetişebilirim. Sıcak iklimlerin, kireçli toprakların bitkisiyim. Özellikle Ege ve Akdeniz bölgelerinde yol kenarlarında karşınıza çıkarım. Yaşadığım sürece (birden çok yıl yaşarım) hem yukarı, hem aşağıya doğru büyür, köklerimi derinlere doğru uzatırım.
Mutfaktaki yerimden dem vuracağım elbet ya, önce size başka şeyler anlatmak istiyorum. Yaz aylarında yeşil kalan, kuraklığa dayanıklı ve kolay gelişebilen bir bitki olduğum için benden farklı şekillerde yararlanmak isteyebilirsiniz. Orman yangınlarına karşı emniyet şeritleri oluşturmak için, kıraç ve kurak yerlerde de gelişebildiğim ve çok yıllık olduğum için özellikle eğimli arazilerdeki erozyon kontrolünde kullanılabilirim. Toprak konusunda seçici olmadığım ve kuraklığa dayanıklı olduğum için ekonomik olarak kullanıma ve değerlendirilmeye uygunum.
Sadece ekonomik değil, tıbbi açıdan da çok değerliyim. Tomurcuklarım, meyvem ve kökümün kabuğundan idrar söktürücü ve kuvvet verici olarak (çay şeklinde) yararlanılır. Tomurcuklarım besin zenginidir. Protein, şeker, kalsiyum, fosfor ve demir içeririm. Özellikle işlenmemiş ürünlerimin besin düzeyinin daha yüksek olduğunu söylemeliyim. Ayrıca antimikrobiyal, iştah açıcı, afrodizyak ve cildi canlandırıcı özelliklerim var.
Kendine has keskin tadımla salatalarda, makarna, pizza ve yumurtalı yemeklerde, et ve balık pişirirken, özellikle domates ve baklagillerin bulunduğu salata ve yemeklerde kullanılabilirim. Belki en bilinen tariflerimden biri Fransa’nın Provence bölgesine has siyah zeytin ezmesi “tapenade”. Çekirdeksiz siyah zeytin, kapari, ançuez ve zeytinyağının fesleğen ve sarımsakla buluştuğu bu güzel ezme akşamüzerleri içilecek bir kadeh buz gibi beyaz şarabın yanında, kızarmış ekmek dilimlerine sürülerek veya güzel bir makarna sosu olarak değerlendirilebilir. Aynı şekilde İtalyanlar da “salsa verde” dedikleri, kapari, ançuez, limon suyu veya sirke ve maydanozla hazırlanan ve herhangi bir yemeği (makarna dahil) lezzetlendirebilecek bir sos hazırlıyorlar. “Napoliten” adıyla bilinen pizzanın malzemeleri arasında (domuz eti, domates, kekik, peynir ve ançuezle birlikte) ve “Siciliana” denen pizzada (siyah zeytin ve peynirle birlikte) yer alıyor olmam İtalyanların bana verdiği önemi göstermez mi?"
Hem belki siz de kapariyi kullandığınız alanları paylaşmak istersiniz bu sitenin sevgili okurlarıyla.
(Bir özür: Sitenin yazarları arasında sayılmakla birlikte aylardır görevimi yapamadığım için çok özür dilerim. Baştan "fasulyeden" diye katılmıştım ya, fasulye kadar bile faydam olamadı. Sevgili Beste'ye kaldı bütün işler. Gerçi o pek çok güzel yazı paylaştı sizinle. Ellerine sağlık Beste!)

7 Haziran 2011 Salı

Karincalar


Foto: dark orange

Permakulture giris oncesi haz etmedigim 2 hayvan turu vardi; karincalar ve solucanlar! Permakultur sonrasi, tahmin edin ne oldu? :) Solucanlara karsi olan duygularim annemden miras da, karincalari neden sevmedigimi cozebilmis degilim.

Konumuza donersek; solucanlarin toprak sagligi icin ne kadar gerekli ve onemli oldugu epey yaygin bir bilgi. Peki karincalarin ve termitlerin bizimki gibi kurak iklimlerde, daha serin ve yagis alan iklimlerdeki solucanlarin gorevlerini ustlendiklerini biliyor muydunuz? Topragin yapisini etkilediklerini, havalandirdiklarini, suyu ve besinleri dolastirdiklarini? CSRIO ve Sidney Universitesinin yaptigi bir calismaya gore, karinca ve termitler, az capalama disinda konvansiyonel tarim yapilarak yetistirilen bir bugday tarlasinda verimi %36 artirmis. Bu artisi iki nedene bagliyorlar:

1. Karinca ve termitlerin kazdigi tuneller sayesinde yagmur suyu cok daha derinlere inebiliyor, ayni zamanda yuzeydeki yagis kaybi ve buharlasmasi da azaliyor.
2. Termitlerin bagirsaklarinda, baklagillerin koklerindeki nodullerde yasayan bakteriler gibi, azot baglayan bir tur bakteri yasadigi dusunuluyor. Boylece topragi azot yonunden zenginlestiriyorlar.

Okudugum makaleye gore, yogun capalama ve bocek zehiri kullanimi yuzunden topraktaki faydali canlilarin inanilmaz derecede azaldigi gunumuzde bu calismanin sonucu oldukca onemli. Makale "simdi yapilmasi gereken, hangi topraklarda hangi canlilarin nasil islev gordugunu arastirip, bu canlilari geri gelmeleri icin ikna etmenin yollarini bulmak" diyerek bitirilmis. Daha bunu yazarken Fukuoka-san'in bana guldugunu gorur gibiyim. Doga o kadar kompleks ki, herseyini cozebilmek ve anlayabilmek mumkun degil; dogaya saygi duymak, dogaya karsi alcakgonullu olmak, ve minimum mudahale ile olaylari dogaya birakmak lazim der Fukuoka-san! Giderek ne kadar hakli oldugunu anliyorum.

6 Haziran 2011 Pazartesi

cocuklar icin doga bilmecesi


Sehir yasami icinde basimizi yukari kaldirmayi unutuyoruz, oysa gokyuzunde gorulecek bir suru sey var. Bulutlar, kuslar, agac dallari, yapraklar, kus yuvalari vs. Once biz sonra ufakliklarda biraz merak uyandirmak icin gokyuzunu kesfedelim.

Yukarida fotografta kac tane kus var? Cocugunuz, yegeniniz, yada yakinlarinda bir ufaklikla bu oyuna katilabilirsiniz. Katilan tum cocuklara birer kus fotografi hediye edilecektir.

Asagida 5 Tane kus fotografimiz var minikler iclerinden bir tanesini secebilir.