16 Ocak 2013 Çarşamba

Fenoloji - dogayi takip ederek hava ve toprak sicakligi tahmini I





Leylaklarin acmasiyla topragin tohumlari yesertecek sicakliga ulastigini varsayrak ona gore ekim yapmaya baslayali iki sene oldu. Ancak bunun bir bilim oldugunu yeni ogrendim. Bu bilimin adi Fenoloji/Phenology/Phénologie bu sefer kelimenin kokeni latince degil yunanca. Phaino "gostermek, isiga yonelmek, belirmek" anlaminda  logos "sebeplendirme, calisma" anlamlarina geliyor. 
 Benim gibi dogayi gozlemleyen biriyseniz dogada beliren isaretlerin belli zaman dilimlerine isaret ettigini yavasca kavramaya baslarsiniz. Bunu yapan ilk siz degilsiniz. Fransa'da 1340 yilindan itibaren bagbozumu kayitlari tutulmus. Yani 600 kusur yil once bagbozumu yapilirken havanin nasil oldugunu cevredeki bitkilerin tarifini bu kayitlarda bulabilirsiniz. Ayni seyi uyesi oldugum Mantar klubundeki defterlerde gordum mesela bu ay icin basurotlarinin belirmeye baslamis roper olarak alindi. Fransa'da 1880-19454 arasi tum sehirlerdeki dogaya iliskin gozlemler ornegin kirlangiclarin donusu, leylaklarin cicek acma zamani ulusal metereoloji merkezinde toplaniyormus. Japonya'da ve Cin'de kiraz agacinin cicek acmasi bir suru festival icin baslangic tarihi en eski kayit 8. yyla dayaniyor. Ingiletre'nin ilk fenolojik kaydinin tarihi 1684. Ingiltere'de fenolojinin babasi Robert Marsham 1736 yilindan olum tarihi olan 1798'e kadar bu kayitlari tutmus. 
Ficaria basur otu

Bu kayitlar olusturulurken bahcivanlar, ciftciler kisacasi dogaseverlerin gozlemleri esas aliniyor.  Teknoloji ile meterolojik tahmin yapmanin boyutlari degisse bile fenoloji onemini korumaya devam ediyor. Bugun kuresel isinmanin doga uzerindeki etkisi bu kayitlara bakilarak gozlemleniyor.  Bu kayitlara bakarak kislarin kisalmakta oldugu bitkilerin hayatta kalma suresi 2 ila 3 hafta suresince artmis durumda yine fenoloji ile sehir isiklarinin yapraklarin dokulusunu geciktirdigi ortaya cikiyor. 
nergisler

Kisaca tanimlarsak Fenoloji canlilar dunyasinda (dogada) periyodik zamanlarda ortaya cikan belirtilerin iklim degisiklerini belirlemede kullanilmasi diyebiliriz. Fenolojide mevsimler ona ayrilmistir. Erken bahar donemi kardelenlerin filizlenmesi ile baslar. birinci ilkbahar donemi altin canaklarin sapsari ciceklerinin bahceleri senlendirmesiyle, tam ilkbahar elma ciceklerinin acmasiyla anlasilir. Yas baslangici icin murver ciceklerinin acmasini, tam yaz donemi icin ihlamur ciceklerinin kokusunu icimize cekebiliriz. Yaz sonu ilk elmalarin olgunlasmasi donemidir. Sonbahar baslangici murver yemislerinin olgunlasmasina, tam sonbahar cevizlerin olgunlamasina sonbahar sonu cinar yapraklarinin kizarmasina denk duser. Doganin dinlemeye basladigi uzun kis doneminde once yapraklar dokulur. Yukseklikde doganin dongusunde etkilidir daha yukseklerde bulunan bitki ortusu daha gec ciceklenebilir ornegin findik 43 gun kadar ve mese palamudu 28 gune kadar daha gec ciceklenebilir. Bu agaclar ayilarin ve sincaplarin ana besin maddesidir. Yukarida saydiklarim disinda roper alinan bitkiler var bunlari daha sonra anlatacagim.


14 Ocak 2013 Pazartesi

bahçe notlari

Minik top havuc tohumlari, kirmizi cicekli sedum,  Papaver oriental allegros anavatani Turkiye olan bir tur gelincik kan çekti herhalde yada sadece kirmizi diye:)  leo kendi bahcesi icin secti, delphinium hazeran veya saray çiçegi, Ajuga reptans  atropurpurea mayasil otu . çok yillik bitkileri aldik.

8 Ocak 2013 Salı

fenoloji kayitlari ocak ilk haftasi

katirtirnagi cicek tomurcuklari ortaya cikmak uzere

gul yaprak tomurcuklari basini gostermeye baslamis

beyaz leylak tomurcuklari

gerçek leylak tomurcugu uyku halinde

altin çan tomurcuklari belirgenlesmeye baslamis

kiraz tomurcuklari derin uykuda

ortanca yaprak tomurcuklari bayagi boylanmis

unutma beni cicegi ilk yapraklari

çuha ve yabani menekselerin ilk habercileri

kardelenler acmak uzere

ficaria -basur otu ilk yapraklarini vermis, cicek acti mi kis bitiyor demektir

sarmasik meyveleri hala yesil

yilan yastiklarinin guzelim yapraklari


findik çiçekleri

yabani findik çiçekleri

murver agacinin liken kapli dallari
Fenolojiden size uzun uzun bahsedecegim kisaca dogayi gozlemleyerek, dogadaki donusumleri roper alarak hava sicakligi tahmini diyeyim. Bunlar benim fenoloji notlarim sizin oralarda durum nedir?

Fenoloji notlarimi kaydetmek ve fotograflamak icin ciktigimda birde ne goreyim? Yol kenarini genisletme ugrasinda buldozerin onune kahramanlar gibi gectim. Buldozer durdu gecen senelerden bildigim kardelen istasyonlarini aradim ve baslarini uzatmis cicekleri gordum. Buldozerlenmeden 5 dk once yetistigim icin hepsini kurtardim ve su an bahcem kardelen dolu:) Ben daha once kiyamayip dokunmamistim yerlerinde birakmistim ama icim gidiyordu. Hayatin bana bugunku armagani bu oldu.

5 Ocak 2013 Cumartesi

notlar

Yapraklarina dokunduktan sonra harika kokan Leonardo'nun bonbon sekerleri gibi kokuyor dedigi bir minik okaliptus agaci (eucalyptus gunni) ,

Tohumlarindan bir turlu yetistiremedim bir Goji calisi,

Sahane bir helleborus HGC winter gold,

Katmerli Primula çuha cicegi buttercup yellow,

cok yuksek ihtimal Turkiye'de oldugunu dusundugum fritillaire persica sogani,
Leo'nun cok begenerek almak icin mizmizlandigi Laptavil sarmasik gulu yuruyuslerden topladigimiz cubuklarla cok hos bir pergola yapip kenarina ektik bile,
Hali gibi tum bahceyi kaplayacagini dusundugum Helxine ve sumbuller


Bir ters lale Fritilliara roja,
Cineraria maritima,


Gecte olsa hediye gelen mavi katmerli laleler blue wow,
mavi buyuk can cicekleri,

Bir tur Funda Erica hyemalis  katildi aramiza.

Fotograflar Defne icin eklendi;)